Tình hình sản xuất viên nén tại Việt Nam: Cơ hội và thách thức

Giới thiệu

Viên nén lò hơi, đặc biệt là viên nén sinh khối từ mùn cưa, trấu hoặc gỗ, đang trở thành một trong những nguồn năng lượng sạch, bền vững và hiệu quả được ứng dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp tại Việt Nam. Khi xu hướng chuyển đổi năng lượng sạch đang ngày càng gia tăng, thị trường sản xuất viên nén tại Việt Nam cũng đang phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, song song với cơ hội là những thách thức không nhỏ về mặt công nghệ, tiêu chuẩn và thị trường xuất khẩu. Bài viết này sẽ phân tích tình hình sản xuất viên nén lò hơi tại Việt Nam, những cơ hội đang mở ra, cũng như các rào cản cần vượt qua để phát triển bền vững.

Thực trạng sản xuất viên nén lò hơi tại Việt Nam hiện nay

Sự tăng trưởng nhanh chóng về số lượng nhà máy

Sản lượng viên nén tăng mạnh trong 5 năm gần đây, chủ yếu tại các tỉnh miền Trung và miền Nam như Bình Dương, Đồng Nai, Nghệ An.

Đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu

Doanh nghiệp vừa phục vụ lò hơi trong nước vừa xuất khẩu sang Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu, tạo ra hai dòng sản phẩm: tiêu chuẩn nội địa và tiêu chuẩn quốc tế.

Cơ sở hạ tầng và công nghệ sản xuất còn phân hóa

Một số đơn vị đầu tư công nghệ ép viên hiện đại, số khác vẫn sản xuất thủ công, dẫn đến chênh lệch chất lượng đầu ra.

Thiếu tiêu chuẩn chung trong ngành

Việc thiếu quy chuẩn kỹ thuật quốc gia gây khó khăn cho giám sát chất lượng và khả năng thương mại hóa lâu dài.

Khó khăn về nguồn cung nguyên liệu ổn định

Các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ dễ bị ảnh hưởng khi nguồn mùn cưa, dăm bào từ ngành gỗ bị thiếu hụt hoặc biến động giá.

---

Những lợi thế cạnh tranh của Việt Nam trong ngành viên nén sinh khối

Tài nguyên nguyên liệu dồi dào từ công nghiệp chế biến gỗ

Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu đồ gỗ lớn, giúp tận dụng được lượng mùn cưa, dăm bào dư thừa.

Chi phí nhân công và vận hành thấp

So với các quốc gia khác như Nhật hay Hàn Quốc, Việt Nam có chi phí sản xuất thấp, tạo lợi thế cạnh tranh về giá.

Gần các thị trường tiêu thụ chính

Vị trí địa lý thuận lợi cho xuất khẩu viên nén sang Đông Á và Đông Nam Á với chi phí logistics tối ưu.

Chính sách hỗ trợ từ chính phủ

Một số địa phương có chính sách ưu đãi đầu tư vào năng lượng tái tạo, trong đó có sản xuất viên nén.

Hạ tầng cảng biển phát triển

Thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa với số lượng lớn phục vụ các hợp đồng FOB và CIF quốc tế.

---

Nhu cầu sử dụng viên nén cho lò hơi trong nước ngày càng tăng

Các khu công nghiệp chuyển hướng dùng nhiên liệu sạch

Xu hướng chuyển từ than đá và dầu sang viên nén nhằm giảm chi phí, giảm phát thải và đạt tiêu chuẩn môi trường.

Chi phí vận hành lò hơi giảm đáng kể

Viên nén mùn cưa có giá rẻ hơn so với dầu FO hoặc LPG, kéo theo chi phí sản xuất giảm.

Phù hợp với nhiều loại lò hơi hiện đại

Các loại lò hơi công nghiệp phổ biến hiện nay đều được thiết kế tương thích với viên nén sinh khối.

Chính sách kiểm soát khí thải ngày càng nghiêm ngặt

Doanh nghiệp sử dụng nhiên liệu sạch như viên nén gỗ sẽ dễ đạt tiêu chuẩn ISO 14001, đạt lợi thế trong đấu thầu và xuất khẩu.

Thay thế bền vững cho than củi và dầu DO

Viên nén trở thành giải pháp trung hòa carbon, được nhiều tổ chức quốc tế khuyến khích sử dụng.

---

Các vấn đề về chất lượng viên nén và kiểm soát quy trình

Độ ẩm và mật độ nén không đồng đều

Nhiều cơ sở không kiểm soát tốt đầu vào nên viên nén có chất lượng không ổn định, gây tắt nhiên liệu trong lò hơi.

Có hiện tượng pha trộn tạp chất

Một số sản phẩm chứa đất cát, nhựa hoặc keo dán, làm hỏng lò hơi biomass hoặc giảm hiệu suất đốt.

Thiếu cơ chế giám sát chất lượng sản phẩm

Chưa có hệ thống đánh giá và cấp chứng chỉ theo tiêu chuẩn quốc tế như ENplus hay DINplus.

Máy ép viên không đồng bộ

Một số doanh nghiệp sử dụng máy móc cũ khiến viên nén dễ bị vỡ, khó vận chuyển và bảo quản.

Cần có hệ thống kiểm định trung lập

Việc đánh giá chất lượng viên nén cần đơn vị thứ ba trung lập nhằm nâng cao độ tin cậy thị trường.

---

Tác động môi trường của sản xuất viên nén sinh khối

Giảm thiểu chất thải rắn từ công nghiệp gỗ

Tận dụng mùn cưa, dăm bào, vỏ cây, thân cây thải loại thay vì chôn lấp hoặc đốt ngoài trời.

Giảm lượng khí thải CO₂ trong vận hành lò hơi

So với dầu, viên nén giúp giảm 70–90% khí CO₂ phát thải, góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải ròng.

Rủi ro từ khâu thu gom không đúng cách

Việc thu gom nguyên liệu từ xưởng cưa cần đảm bảo sạch, không lẫn tạp chất dễ cháy nổ.

Tác động tích cực đến quản lý rừng

Khi sử dụng gỗ từ rừng trồng có chứng chỉ FSC, sản xuất viên nén sẽ hỗ trợ phát triển kinh tế rừng bền vững.

Tiêu thụ ít nước và hóa chất trong quá trình sản xuất

So với một số ngành tái chế, ép viên nén không cần sử dụng hóa chất độc hại.

---

Những khó khăn trong đầu tư sản xuất viên nén lò hơi

Thiếu vốn và chính sách tín dụng ưu đãi

Nhiều doanh nghiệp nhỏ không tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi để đầu tư công nghệ ép viên hiện đại.

Giá nguyên liệu đầu vào không ổn định

Giá mùn cưa, dăm gỗ bị ảnh hưởng bởi ngành gỗ nội thất, dẫn đến chi phí sản xuất dao động.

Rào cản kỹ thuật khi xuất khẩu

Các nước nhập khẩu yêu cầu tiêu chuẩn nghiêm ngặt về độ ẩm, tro, nhiệt lượng… chưa nhiều đơn vị đáp ứng được.

Thiếu nhân sự kỹ thuật chuyên sâu

Kỹ sư trong ngành năng lượng sinh khối chưa nhiều, ảnh hưởng đến vận hành và cải tiến công nghệ.

Áp lực cạnh tranh từ nước ngoài

Việt Nam phải cạnh tranh với Indonesia, Malaysia, Thái Lan – những quốc gia có thị phần viên nén lớn.

---

Xu hướng quốc tế và ảnh hưởng đến thị trường Việt Nam

Tăng trưởng nhu cầu sử dụng viên nén toàn cầu

Thị trường viên nén toàn cầu dự kiến tăng trưởng 10% mỗi năm do nhu cầu thay thế than đá và tăng sản lượng điện sạch.

Các quy định về phát thải carbon ngày càng khắt khe

Doanh nghiệp phải sử dụng chất đốt sinh khối để đạt tiêu chuẩn giảm phát thải bắt buộc tại các thị trường lớn.

Tăng cường đầu tư dây chuyền sản xuất hiện đại

Do xu hướng xuất khẩu và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt, nhiều nhà máy tại Việt Nam đã bắt đầu hiện đại hóa.

Hợp tác quốc tế trong chuỗi cung ứng viên nén

Nhiều doanh nghiệp ký kết hợp đồng dài hạn với đối tác Nhật Bản, Hàn Quốc để bảo đảm đầu ra.

Đẩy mạnh xây dựng thương hiệu quốc gia

Việc xây dựng thương hiệu viên nén Việt trên thị trường quốc tế sẽ tạo lợi thế cạnh tranh lâu dài.

---

Đề xuất giải pháp để phát triển bền vững ngành viên nén lò hơi

Hình thành hệ sinh thái sản xuất viên nén chuẩn hóa

Kết nối doanh nghiệp ngành gỗ, logistics, thiết bị ép viên và người dùng lò hơi.

Hoàn thiện tiêu chuẩn quốc gia cho viên nén

Xây dựng tiêu chuẩn thống nhất về kích thước, độ ẩm, nhiệt trị để kiểm soát và đảm bảo chất lượng.

Tăng cường đào tạo nhân lực chuyên môn

Phối hợp với trường đại học, viện nghiên cứu để đào tạo kỹ thuật viên, kỹ sư chuyên ngành biomass.

Đầu tư công nghệ tiên tiến, tiết kiệm năng lượng

Khuyến khích sử dụng thiết bị có hiệu suất cao, giảm điện năng, giảm tổn thất nhiệt.

Mở rộng thị trường trong nước

Khuyến khích các nhà máy, khu công nghiệp, xưởng chế biến chuyển sang dùng viên nén thay than và dầu bằng các chính sách hỗ trợ cụ thể.

Kết luận

Ngành sản xuất viên nén lò hơi tại Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội vàng để phát triển, từ nhu cầu thị trường nội địa và quốc tế cho đến xu hướng chuyển đổi sang năng lượng sạch. Tuy nhiên, sự phát triển này không thể bền vững nếu không giải quyết tốt những thách thức về nguyên liệu, công nghệ, thị trường và tiêu chuẩn quốc tế. Các doanh nghiệp cần nhanh chóng chuyển đổi công nghệ, tăng cường liên kết, xây dựng thương hiệu mạnh và đáp ứng tốt các yêu cầu về chất lượng, truy xuất nguồn gốc. Sự hỗ trợ từ chính sách nhà nước và sự tham gia của các tổ chức quốc tế cũng đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình này. Bằng việc thúc đẩy sản xuất viên nén chất lượng cao, Việt Nam có thể trở thành trung tâm cung ứng nhiên liệu sinh khối cho toàn khu vực, đặc biệt là cho hệ thống các loại chất đốt cho lò hơi biomass và đáp ứng yêu cầu của các ngành công nghiệp hiện đại. Đồng thời, cần không bỏ qua các xu hướng công nghệ liên quan như SBR 1502 để phối hợp trong giải pháp nhiệt năng hiệu quả hơn trong tương lai.